KUMAŞ VE İPLİK BOYAMACILIĞINDA DİSPERGATÖRLER VE EGALİZATÖRLERİN ÖNEMİ

Dispersiyon; suda çözünmeyen katı maddelerin sıvı içinde homojen olarak dağılımını sağlayan; katılaşmayı önleyen ve su içerisinde çözünmeyen maddelerin su içerisinde istenilen dispersiyon derecesinde kalması olarak tanımlanır. Bu tarz özellikteki ürünler dispergatör olarak bilinir. Egalizasyon, su içerisinde disperse veya çözünmüş olan kat maddelerin (boyaların) kumaş ya da ipliği homojen ve egal olarak boyaması işlemidir. Bu tarz ürünler de egalizatör olarak tanımlanır.

Bu yazıda bahsedilecek katı maddeler, boyalardır. Boyalar sıvı formda olsalar bile (özellikle polyester boyalar) boyama işlemi öncesinde ve boyama süresince çok iyi disperge edilmeleri boya çökmelerinin önüne geçer. Özellikle polyester ipliğin (örme veya dokuma kumaşlarda) boyama zorluğu; ipliğin denyesine, iplik yüzeyinin genişliğine ve filaman sayısının fazlalığına göre artar. Bu doğrultuda polyester, naylon, akrilik, modifiye polyester, sellüloz ve rejenere sellülozların boyamalarında kullanılacak dispergatör ve egalizatörlerin öneminden ayrı ayrı bahsedelim. Polyester boyamada dikkat edilecek en önemli konulardan biri polyester boyanın sulu çözeltide iyi disperse olmasıdır ki, boyama sonrası çeşitli boya hataları olmasın. İkinci ve en önemlilerinden birsi de iyi disperse edilmiş olan boyanın iplik veya kumaşı homojen boyamasıdır. Bu durumda seçilecek dispergatör , egalizatör veya her iki özelliği bünyesinde barındıran kimyasal maddeler; boyanacak elyaf iplik veya kumaşın özelliklerine göre sorunsuz boyamayı sağlayabilmelidir. Elbette ki kullanılan kimyasalların her iki özelliği bir arada bulundurması performans – fiyat dengesinin tüketici lehine olması avantajını sağlamalıdır.

Akrilik ve modifiye polyester (katyonik) iplik veya kumaş boyamasında da bu proseslere uygun iyi egalizasyon maddesine ihtiyaç vardır. Boyanın çözümü ve boya çökmelerinin olmaması için gerekli olan dispersiyon ve egalizasyon kimyasallarının katyonik boyamalarda da önemi büyüktür.. Seçilecek bu kimyasalların boya çözümünün yanı sıra homojen boyamayı da sağlaması gereklidir. Özellikle poly/katyonik karışımı iplik veya kumaş boyanacaksa boya çözünürlüğü ve egal boyamanın önemi daha da artacaktır. Ayrıca polyester boyamada kullanılacak kimyasal maddelerin iyonik olarak nonyonik karakterde olmaları özellikle katyonik boyamanın sorunsuz olarak yapılabilmesine olanak sağlar.

Polyamid boyamalar asit ve metal kompleks boyaları ile yapılmaktadır. Bu tür iplik ve kumaş boyamalarda PA 6 ve PA 66 naylon kalitelerinin boyaya afiniteleri ve Ph hassasiyetleri çok yüksek olduğu için egalizatör seçiminde; boyarmadde ve kumaş kalitesine bağlı olarak elyafa afin, boyaya afin veya her iki özelliği içinde barındıran kimyasal madde olması çok önemlidir. Bunun yanı sıra naylon boyamalarda boyama işlemine genelde nötr Ph değerinde (Ph 7) başlanır. Özellikle düşük sıcaklıklarda (yaklaşık 30 °C) Ph değerini 7 civarında tutan nötr asitler seçilir. Bu tür asitler boyamada 110 °C’a kadar çıkarken kademeli olarak Ph değerini (Ph 4.5 – 5.5) düşürürler. Boyama işlemi bittikten sonra yapılacak ard yıkamalarda da artık boyanın ipliği ya da kumaşı kirletmemesi ve haslıkların iyi çıkmasını sağlamak için boyaya afin bir sabun seçilmelidir. Son olarak reaktif boyalarla boyaması yapılan selüloz ve rejenere selüloz içerikli iplik ve kumaşların homojen ve tekrarlanabilirliğini sağlayabilmek için tüm boyama parametreleri ve makine seçiminin yansıra boyarmaddelerin iyi çözünmesi ve düzgün boyamanın yapılabilmesi için seçilecek disperge ve egalizasyon sağlayıcı ürünlerin tüm bu özelliklerinin yanında hızlı Ph geçişlerinin önüne geçebilmesi ve bir miktar retarder etkisinin olması da zorunludur. Tek seferde doğru ve kısa sürede boyamanın yanı sıra daha az su ve enerji tüketimi günümüzde büyük önem arz etmektedir. Tüm bu şartları sağlayabilmek için proseslere uygum yardımcı kimyasal seçimi zorunludur. Küresel anlamda günümüzde artan su ihtiyacı ve yükselen enerji maliyetlerinin yanı sıra çevresel faktörlerin iyileştirilmesi sektör paydaşlarının birlikte çalışmalarını zorunlu kılmaktadır.